Turftuin en Sprengepad

Voor de herinrichting van het gebied tussen de Nispense kerk en basisschool De Linde met onder meer een Turftuin en

openluchttheater, werden in 2014 een aantal onderzoeken verricht door vrijwilligers in samenwerking met de gemeentelijke

archeoloog. Daarbij werd allereerst van de gelegenheid gebruik gemaakt om archeologische waarnemingen te verrichten.

Spreng

Tijdens het verzetten en opschonen van de grond van de voormalige moestuin is in april 2014 gekeken naar de aanwezigheid

van scherven, (menselijke) botten of puin maar deze werden niet gevonden. Op een ander gedeelte werden wel enkele

vondsten gedaan, zoals een wandfragment van een papkom met groene slib en een pijpenkop (uit de 16e, respectievelijk 19e

eeuw). Een dag later werd het westelijk gedeelte van het terrein deels met de schop geschaafd maar dit leverde geen

vondstmateriaal op, behalve een oorfragment van een kruik uit de 15de of 16de eeuw.

Uit de waarnemingen ten aanzien van de grondstructuren en gebrek aan substantiële vondsten mocht geconcludeerd worden

dat het terrein waarschijnlijk in vroegere tijden niet geschikt was voor akkergrond of bewoning omdat het terrein ten noorden van

de kerk aan de rand van een (venige) laagte lag, die zich oostwaarts uitstrekte. De zwarte aarde waarmee de laagte was

opgevuld dateert waarschijnlijk uit de 19de eeuw. Een gelaagdheid ontbrak. Op één meter diepte werden nog stukken van

dakpan gevonden. Het volledig ontbreken van menselijke botten wijst er bovendien op, dat er ten noorden van de oude kerk

nooit een kerkhof is geweest. Dat lag grotendeels aan de zuidzijde. Het terrein ten noorden van de kerk hoorde dus vanouds

niet bij de oude landbouwgronden van Nispen.

Op dit plaats van het huidige voetpad achter de kerk liep vroeger een weggetje dat bekend was als ‘De Sprenghe’ of

‘Sprengstraatje’. Een schilderij uit circa 1850 dat de situatie van dit gebied zoals het er toen uitzag, weergeeft toon een

bouwseltje met daarin een soort van houten regelschuif wat vermoedelijk de bewuste spreng is. De locatie van deze spreng

komt vrij goed overeen met de plaats waar de kraan bijna wegzakte tijdens de grondwerkzaamheden in het voorjaar van 2014.

Het overgrote deel van sprengen zijn meestal kunstmatig gecreëerd, hoewel in sommige gevallen ook natuurlijke sprengen

voorkomen. Indien dit laatste hier het geval is, dan kan dit gegeven (een oude natuurlijke wateropwelling naast een zeer oude

kerk) in het uiterste geval wellicht enige historische betekenis hebben. In 2015 besloot het college van de gemeente

Roosendaal aan het voetpad de naam ‘Sprengepad’ te geven.

Funderingen van oudere kerkgebouwen

In juni en september 2014 werden opgravingen verricht op het terrein links pal van de huidige kerk. Tot grote verrassing bleken

grote delen van de contouren van de kerk die in 1930 werd gesloopt, nog aanwezig te zijn in de grond en soms zelfs ook maar

net onder het maaiveld. Op basis van de blootgelegde restanten kan gesteld worden dat de oude kerk, die begin 17e eeuw was

hersteld vanwege vernielingen tijdens de Tachtigjarige Oorlog, voor een substantieel deel toen nog in tact moest zijn.

Uit de teruggevonden sporen kan opgemaakt worden dat de eerste stenen kerk in Nispen op deze locatie gebouwd is tussen

1300 en 1350. Dit was een zogenaamde zaalkerk omdat de vorm nogal vrij rechthoekig was zonder uitbouwen. In de tweede

helft van de veertiende eeuw werd deze kerk uitgebreid. Er werd een toren bijgebouwd en het koorgedeelte (de ruimte waar het

altaar in de kerk staat en daar verder achter) werd langer en groter. Rond 1427 werd de kerk vergroot en kreeg nu ook twee

zijbeuken. Bij de onderzoeken zijn houtskoolresten gevonden onder de teruggevonden stenen funderingen van de oude

kerkgebouwen die daar gestaan hebben. Deze houtskoolresten zijn wetenschappelijk onderzocht en dateren zeer waarschijnlijk

uit de periode tussen 1015 en 1155 na Christus. Dit maakt het aannemelijk dat er toen een houten kerkje is gebouwd in het

centrum van het huidige Nispen. Het is aannemelijk dat van het begin af aan de kerk centraal tussen de akkers werd neergezet

op grond die verder niet in gebruik was, maar er is ook kans dat de alleroudste kerk ergens anders stond en later pas op de

huidige plek kwam te staan.

Meer over de opgravingen kunt u nalezen in het Jaarboek 2017. Deze publicatie kunt u raadplegen in het ErfgoedCentrum

Nispen.